Ağız bir ülkenin çeşitli bölge ve şehirlerinin kelimeleri söyleyiş bakımından bir birinden ayrı olan konuşmalarına verilen addır. Bunun dışında kaba dil, halk dili gibi terimlerde kullanılmaktadır. Yani Türkiye de konuşulan konuşma dilinden farklı olarak Adana ağzı, Kırşehir ağzı, Muğla ağzı, Konya ağzı gibi söyleyiş farklılıklarına sahip olmamızdır. Hatta aynı yöredeki köylerde bile değişebilen söyleyiş farklılıkları görülmektedir. Türkiye’de konuşulan Türkiye Türkçesinin yanında Anadolu’da çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır. Ağızların ortaya çıkış sebebi göçler, iklim, coğrafya ve dilin kendisine ait özelliklerdir.
Her türlü iletişim aracının evimize kadar girdiği bu yüzyılda artık biliyoruz ki her yöre farklı ağızda konuşabiliyor. Bundan dolayı Türkiye’de konuşulan Türkçe’nin ağızlarının araştırılması daha da önem kazanıyor. Türkiye’de konuşulan ağızlarla ilgili araştırmalar son dönemde artmıştır. Yapılan bu çalışmalarda neredeyse her yöremizin ağız özellikleri belirlenmiştir. Bu araştırmalardan bir tanesi de 2006 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalında yüksek lisans tezi olarak hazırlanan Sayın Adem Ümüt tarafından yazılmış “Yozgat Sorgun İlçesi Ağzı”dır. Konu Sorgun olunca inceleme görevi de SDK üyelerine düştü.
Sayın Adem Ümüt tarafından kaleme alınan bu çalışmada Sorgun ilçesi ağızları ses ve şekil özellikleri bakımından, Sorgun ilçesi beşeri ve fiziki coğrafyası, tarihi ve nüfus özellikleri açısından ele alınmıştır.
Giriş ve önsöz bölümünde yapılan araştırmanın hazırlık süreci, Türkiye’de konuşulan ağızlar üzerinde yapılmış çalışmalardan bahsedilmiştir. Ağızın konuşulduğu Sorgun’un fiziki ve beşeri coğrafyası, tarihi ve nüfus özellikleri ve gelişiminden söz edilmektedir.
İkinci ve üçüncü bölümde ses bilgisinden bahsetmektedir. Ses özellikleri bölümünde ünlüler ve ünsüzlerden bahsedilmiş, sözcükler örnekleriyle birlikte ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Şekil özellikleri bölümünde yapım ekleri, çekim ekleri ve sıfatlara yer verilmiştir.
Sonuç bölümünde ise Sorgun ağzında derlenen metinlerin incelenmesiyle ulaşılan sonuçlar maddeler halinde sıralanmıştır. Sorgun ağzının diğer Anadolu ağızlarıyla benzerlikleri olmasına rağmen farklı özellikleri sebebiyle kendine has özelliklere sahip olduğu belirtilmiştir.
Sonuç bölümünden sonra Sorgun ilçe merkezi ve Sorgun’a bağlı yirmi köyde konuşulan ağız örneklerine yer verilmiştir. Bölge ağzını en iyi temsil edebilecek yirmi altı kaynak kişiye ait 117 sayfa tutarında örnek metinler Sorgun ve ağzını niteleyici şekilde göstermektedir.
Yazarımızın kitapta yer verdiği metinlere ek olarak konuya yakışır bir örnek de ben vermek isterim.
Yozgat’tan İstanbul otobüsüne binmiştim. Otobüs yolcu almak için Yerköy’de durdu. Üç tane Yozgatlı olmayan öğrenci otobüse bindi. Yolculardan iki kadın aralarında konuşuyorlardı. Gençler de onları dinleyip gülüyorlardı. Gardaşım Salif’e gidiyom. Iramazanı onnar da dutacam. Benim gelin erindiğinden altına ediyo. Yumuş buyurunca sohranıp duruyo. Ben bunun gadar erincek gelin gormedim anam. Norüyüm heri ecik uzah durmayım mı? Ecik de ben ırahatlık yüzü görmeyim mi?
Gençlere göre bu diyalog Türkiye’de konuşulan ağız gerçeği değildi. Zaten onları da fazla ilgilendirmiyordu. Onlar için sadece eğlenceydi. Hâlbuki Türkiye’de bir ağız gerçeği var ve bu hepimizi ilgilendiriyor. İngilizce Almanca gibi dilleri öğrenmek için verdiğimiz çabanın bir benzerini de Anadolu ağızlarını öğrenmeye vermek gerekir. Bundan dolayı sayın Adem Ümüt hocamıza Anadolu ağızlarına verdiği katkıdan dolayı teşekkür ederken bu başarılı çalışmalarının devamını beklediğimi ifade ederim.
Nuri KAYA
SORGUN DÜŞÜNCE KULÜBÜ
