Genel Anlamda Ticaret
Ticaret, kar amacı ile mal ve hizmetlerin, para ile ifade edilebilen bütün değerlerin alım ve satım işlerinin tamamı olarak tanımlanmaktadır. Ticaret, genel anlamda alıcı ve satıcı arasındaki işlemlerden doğmaktadır. İç ve dış ticaret olmak üzere en genel anlamda iki çeşittir.
İlk ticaretin, kişilerin fazla ürettikleri malları, ihtiyaç duyduklarıyla değiştirmeye başlamasıyla ortaya çıktığı düşünülmektedir. İhtiyaç fazlası olarak elde bulunan ürünlerin ihtiyaç duyulan ürünlerle değiştirildiği takas sistemi ile başlayan süreç, kısa sürede para kullanımını beraberinde getirdi ve bugün bildiğimiz anlamda ticaret şekillenmeye başladı.
Anadolu Türk medeniyetinde ticareti organize edebilmek, disipline bir halde yönetebilmek için Ahi ve Lonca teşkilatları kurulmuş; ticaretin yanı sıra, dayanışma ve usta-çırak sistemi gibi kalıcı yapılar ile yönetilmiştir. Günümüzde Esnaf Odası, Ticaret Odası, Perakandeciler Derneği gibi oda, dernek ve birlikler ile hem ticaret faaliyeti hem de rekabet piyasası yönetilmektedir.
Sorgun ve Ticaret
Sorgun ilçesi 5 bin yıllık tarihi geçmişi ile Anadolu medeniyetlerinin en önemli yerleşkelerinden biri olmuştur. Bölge, tarih boyunca Etiler, Frigya, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin yönetiminde kalmış, 1905 yılında belediyelik, 1926 yılında ise ilçe olmuştur. Türkiye’nin tam ortasında yolların kesişim yeri olması nedeni ile ciddi potansiyele sahiptir. Bu durum, ilçeyi coğrafi olarak çok değerli kılan en önemli etkendir.
İlçenin en eski ticari faaliyetleri arasında hayvancılık, odun ticareti, tarımsal ürün ticareti, esnaflık gibi en temel ticari faaliyetler bulunurken, en eski tüccar ve esnaflarından bilinenler ise Bektaşlar, İşcanlar, Öngeller, Gözübüyükler, Seyfali (toptancı), Erciyesler, Yetimoğulları, fırıncı Uğur Özen ve Kiremitçiler aileleridir.
Sorgun ilçemizin ekonomik yapısına bakıldığında halkın başlıca geçim kaynağı ticaret, tarım, hayvancılık, madencilik ve nakliyeciliktir. Ticaretin en önemli kaynağı ise tarım ürünleri (buğday, arpa, nohut, mercimek ve şeker pancarı başta olmak üzere), hayvancılık ve üretimden elde edilen ürünlerin satılmasıdır. İlçede; Sorgun Şeker Fabrikası (1 adet), özel sektöre ait tuğla fabrikaları (6 adet), kömür işletmeleri (4 adet), beton santralleri (3 adet), seracılık, jeotermal turizmi, un fabrikaları (2 adet), tekstil, bakliyat paketleme (3 adet), İŞGEM bünyesinde 34 üretici, inşaat ve nakliyecilik başlıca ticarete konu olan faaliyetler olarak yer almaktadır. İlçemizde son dönemde ciddi atılımlar inşaat sektörü ve jeotermal sektöründe (kaplıca &otel) yaşanmıştır. Kurulan tesis, 200’ün üzerinde yatak kapasitesi ile önemli bir turizm merkezi olmuştur. Oto sanayi sitesinde yaklaşık 250 esnaf faaliyet göstermektedir. İmalat sanayinde büyük ölçekli ve modern teknolojiyle üretim yapan işletmelerin sayısı çok azdır.
İlçede 1966 Yılında Esnaf ve Sanatkarlar Odası, 2003 yılında Ticaret ve Sanayi Odası kurulmuştur. İlk resmi ticari üye sayısı 200 iken Esnaf ve Sanatkar Odasında bugün 1.920 kayıt vardır. Ticaret Odasının 9 meslek grubunda 830 adet üyesi bulunmaktadır. İlçede 60 civarı kooperatif, 25 anonim şirket, 328 limitet şirketi ve 60 diğer sermaye şirketi bulunmaktadır. Sorgun Ticaret Odası Türkiye’de kurulan son iki ticaret odasından birisidir, bu durum ilçemizin ticari faaliyetlerinde birliktelik esikliğini ve organize yönetimdeki zayıflığını göstermektedir.
Sorgun Esnaf ve Sanatkârlar Odasına kayıtlı 231 kadın girişimci-esnaf bulunmaktadır. Odaya kayıtlı işletmelerin sayısal çoğunluğunu bakkal, inşaat malzemecileri, oto servis, pazarcı-seyyar satıcı, lokanta ve kahvehaneler oluşturmaktadır. Belli başlı işletme/iş kolu dağılımı aşağıdaki gibidir:
Sorgun’da esnaf/nüfus oranı Türkiye ortalaması ve Yozgat il geneli ortalamasının üstündedir.
Ülkemizde ve Yozgat-Sorgun özelinde esnaf sayısı/nüfus oranı şöyledir:
Sorgun ticaretini genel anlamda tarımsal ve hayvansal ürünlerin alım satımı, sanayi ürünlerinin alım satımı ile küçük esnaf ve sanatkârların ticari faaliyetleri oluşturur. Ticari hayatın en önemli özelliği köy ve kasabalarda üretilen tahıl, meyve, canlı hayvan ve ürünlerin pazarlaması oluşturur. Farklı bölgelere tahıl, un, ayçiçeği yağı, bakliyat, canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin satışı yapılır. Ticari faaliyetler, yerleşik esnaflık veya haftanın belirli günlerinde kurulan pazar yerleri, hayvan pazarları ile yapılmaktadır.
Ticaretin temelini oluşturan üretimdir. İlçede üretimi yapılan ilk fabrika tuğla fabrikası olup 1975 yılında yapılırken, daha sonra açılan fabrikalarda üretilen bims, hazır beton, yalıtım malzemeleri, mermer taşı, PVC, mutfak dolapları gibi mamuller çevre il ve ilçelere satılmaktadır. İlçede kurulan yumurta ve et tavukçuluğu ile küçükbaş ve büyükbaş hayvan çiftlikleri her geçen gün çoğalmakta ve ticarette değer üretmeye başlamaktadır.
İlçedeki nüfus ve fiziksel gelişmeye paralel olarak şirketleşme ve kooperatifleşme çalışmalarında önemli artışlar görülmüştür. İlçedeki kömür ocakları nakliyeciliğin, nakliyecilik de ticaretin hareketlenmesine sebep olmuştur. 1998 yılında üretime başlayan Şeker Fabrikası, gerek ilçenin istihdam sorununa olan katkısı, gerek pancar üretiminin gelişmesine yaptığı katkı ile ilçe ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Kömür nakliyeciliği sebebiyle Sorgun’da ciddi bir nakliyeci esnafı (Sorgun Taşıyıcılar Kooperatifine kayıtlı 300, bağımsız 150 civarı kamyon ve TIR) bulunmaktadır. Bu potansiyelin sonucu olarak Türkiye’nin en büyük ikinci el kamyon pazarı Sorgun’dadır.
İlçenin kendine has ürünlerinin ülke ve bölgesel bazda tanıtılmasını sağlayacak fuar, panel vb. planlı etkinlikler yapılmamaktadır.
Sorgun’un toplam ticari büyüklüğünü ölçümleyecek toplam hasıla, kişi başı düşen gelir gibi rakamsal bilgilere doğru ve ölçülebilir şekilde ulaşılamamaktadır. Sebebi ise resmi kayıtlara girmemiş, diğer bir anlatımla Maliye’ye verilen bilançolar sonucunda vergisi ödenmiş kazançların oluşturduğu ekonominin, gerçekleşen ekonominin çok az bir kısmını teşkil etmesidir. Yani, ticari faaliyetlerin çok az kısmı resmi kayıtlara girdiği, vergilendirildiği için doğru bir ilçe gelir bilgisine ulaşılamamaktadır.
Sorgun ilçemizin ticari faaliyetlerini Fırsatlar, Tehditler / Güçlü ve Zayıf Yönleri (SWOT) bakımından incelediğimizde;
1-Güçlü Yönler (Strengths)
- Coğrafi konum itibari ile doğu-batı ve güney-kuzey eksenlerini bir birine bağlayan yol kesişiminde olması.
- Güçlü yer altı kaynaklarına sahip olması, yer altı sıcak suyu, kömür madeni, uranyum madeni gibi.
- Tarihi kültürel yapıları barındırması. Kadılı köyü yakınlarında bulunan Alişar Höyüğü, Peyniryemez köyünde bulunan Çadırhöyük, Şahmuratlı köyünde bulunan Kerkenez Harabeleri gibi.
- Nakliyecilik ve buna bağlı 2. el kamyon pazarının en güçlü merkezlerinden biri haline gelmesi.
- Tarım ve hayvacılık için uygun arazi iklim yapısı.
- İş gücü potansiyeli.
2-Zayıf Yönler (Weaknesses)
- Düzensiz ve bilinçsiz yapılan tarımsal faaliyetler.
- Organize olamamış, markalaşmaya gidememiş küçük esnaf toplulukları.
- Yer altı zenginliklerinin etkin ve verimli kullanılmaması.
- Elinde bulunan tarihsel mirasları turizm yatırımı ile ticari gelir oluşturacak bir yapı kuramaması.
- Kara yolu dışında alternatif bir ulaşım olmaması ( demir yolu, hava yolu gibi).
- Nüfusu şehirde tutacak güçlü ekonomik yapı ve üretim ve istihdam alanı yetersizliği.
- Etkin bir ilçe vizyon yönetim planı olmaması, şehrin güçlü yönlerini katma değer yaratacak bir faaliyet için plan yapılmaması.
- Profesyonel, vasıflı iş gücü mevcudunun düşük olması.
- Büyük şehirlere uzaklık.
- Devletin ilçe için sağlıklı bir üretim/ticaret planı yapmaması, bunun yapılmasını sağlayacak siyasi irade eksikliği.
- İlçenin ticari bir kimliğinin olmaması, Sorgun’un neyi var denildiğinde cevap verecek bir değer oluşmamış olması.
3-Fırsatlar (Opportunities)
- İlçe kaplıca turizmi için hazır olan yer altı kaynakları, doğru, planlı ve markalaşma hedefi ile yönetildiğinde; ciddi potansiyeli ile hem şehrin gelişimine ve tanınmasına hem de ticari gelirlerinin artmasına, yeni istihdam alanları oluşmasına katkı sağlayacaktır.
- İlçenin tarihsel mirası, komşu bölgelerdeki diğer tarihsel ve turistik merkezler ile (Hattuşaş, Kazankaya Kanyonu, Kerkenez Harabeleri, Saraykent, Sarıkaya Roma Hamamı ve Kapadokya’ya uzanan turizm hattı) bir bütün olarak değerlendirilip kültür turunun parçası yapılabilir.
- Seracılığın teşvik edilmesi ve yaygınlaşması ile çevre illerin nitelikli tarım merkezi olabilir.
- Yolların kesişim yeri olması hasebi ile büyük üretici firmaların ana dağıtım merkezi, depo, antrepo, aktarma merkezleri gibi konumsal avantajını ticari avantaja dönüştürebilir.
- Üniversiteden tarım veya hayvancılık için bir fakülte talep ederek bilimsel çalışmalarla geleneksel tarım ve hayvancılıktan modern nitelikli tarım ve hayvancılık metoduna geçecek zemin hazırlanabilir.
- Ucuz iş gücü.
- Boş tarımsal alanların fazlalığı.
- Sulama ve yeraltı su potansiyelinin çevreye göre daha iyi durumda olması.
4-Tehditler (Threats)
- Ticarette gelişmiş diğer illerin yakın çevrede olması (Ankara, Kayseri, Sivas, Çorum gibi).
- Artan maliyetlerin ve vergilerin ticari faaliyetin devam ettirilmesini zorlaştırması.
- İnsanların daha küçük yerleşim yerlerinden büyük şehirlere göç etmek istemesi.
- Güçlü ticari faaliyet olmaması nedeni ile azalan sermaye yapısı.
- Batı-doğu ana bağlantı karayolunun (D-200) özellikle Çorum, Amasya hattındaki dereyolunun daha aktif olması nedeni ile toplu ulaşım ve ağır nakliye araçlarının bu hattı tercih etmesi.
Sonuç
Sonuç olarak, güçlü yönlerimizin daha çok geliştirilip en önemli ticari kaldıraç haline dönüşmesi; bu güç ile birlikte var olan ama zayıf olan alanlarımızın gelişim alanları olarak öncelikli hale getirilmesi, yeniden dizayn ve planlama ile güçlü yön haline getirilmesi; fırsatların detaylı bir analiz ile aktif edilip soyut olmaktan somut olmaya doğru geçilmesi gerekiyor.
İlçemizin ve sanırım Yozgat’ımızın en temel sorunu, ihtiyacı ya da yapılması gerekenleri tespit etmek değil, bilinen gereklilikler için aksiyona geçmekte zorlanmasıdır.
Salih ŞAHAN
SORGUN DÜŞÜNCE KULÜBÜ
Kaynaklar:
eticaret.com, internet bilgi derleme, Sorgun Ticaret Odası, orgunesob.org.tr, tesk.org.tr, dünya.com, Esnaf ve Sanatkar Odası İLE görüşme, Sorgun Taşıyıcılar Kooperatifi ile görüşme.
