Araştırmaya konu olan Yozgat‘ın vakfiyelerine ışık tutan eser: “Vakfiyelerine Göre Yozgat Vakıfları 1400-1920”. Eser, Prof. Dr. Hamza Keleş’in 1996 yılında hazırladığı doktora çalışması. (T.C. Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı).
Vakıf, VII. asırdan XIX. asrın sonlarına kadarki evrede İslam ülkelerinin içtimai ve iktisadi hayatında ehemmiyetli rol oynayan dini içtimai müessesenin adıdır. Araştırmada vakıf kelimesinin dini, sosyal ve kültürel hayatımızda nasıl bir yer tuttuğunu, Anadolu’nun İslamlaşması ve Türkleşmesi hadisesinde vakıfların ne derece mühim rol oynadığını, Anadolu’nun ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş sırasında ele geçirilen şehirlerde devlet adamları ve hayırsever vatandaşların kurduğu vakıflar aracılığıyla imarlara başlanmasını, yine vakıflar eliyle yapılan eserler ve vakfiyeler hakkında ayrıntılı bilgileri görebilmekteyiz.
Vakfiye ise vakıfların tabi olacağı şartları belirten vesikalara verilen addır. Ayrıca vakfiyelerin İslam dünyasında Şer’i Mahkemelerce tasdik ve tescil edilen belgeler olmasından dolayı güvenilirliği çok fazladır.
Araştırmaya konu olan eser dört bölüm halinde ele alınmıştır. Birinci bölüm Eğitim-Öğretim amacıyla kurulan vakıflar; bunlar Medrese ve Mektepler, Camiler ve Mescitler, Kilise Vakıfları ve Zaviye ve Tekkelere tahsis edilen vakıflardır. İlgili araştırmada yapılan eserlerin listesini kronolojik sırasıyla ayrıntılı halde görmek mümkündür.
Yozgat vakıflarına ait on dört medrese olup en eski tarihli olan (M. 14 Mayıs 1801) Yozgat‘ın Köseyusuflu köyünde Kethuda Abdullah Bin Abbas Ağa‘nın yaptırdığı Köseyusuflu Medresesi olup; en yenisi (M. 23 Ocak 1910) ise Yozgat’ın Medrese Mahallesinde hayır sahiplerinin yaptırdığı medresedir.
Mektep sayısı ise yedidir. Bu mekteplerin beşi sıbyan, biri rüştüye ve biri azınlıklara ait Ermeni mektebidir. Azınlıklara ait mektepte dikkatimi çeken vakfiyesine konu olan aynı zamanda köyüm olan Mirahor’da bulunan çift başı dönen değirmendir.
Ayrıca, 106 camii ve mescit bulunmakta olup bunların dördü mescittir. En eskisi Dulkadiroğlu Beylerinden Gemerek Şahruk Bey Camii’dir. İnşa tarihi bilinmemekle birlikte, vakfiyesi incelendiğinde 29 Nisan 1492 tarihinden önce yapıldığı anlaşılmaktadır.
İkinci bölümde Bayındırlık Vakıfları; Köprüler, Çeşme ve Şadırvanlar bulunmaktadır. Yozgat ve çevresinde vakfiyesi tespit edilen 2 köprü, 37 çeşme 2 şadırvan yer almaktadır.
Üçüncü bölümde Hayrat Vakıfları; Tilavet-i Hatm-i Şerif, Aşr-ı Şerif, Mevlid-i Şerif ve Dua Vakıfları bulunmaktadır.
Son bölümde Harameyn-i Şerefeyn vakıfları yer almaktadır. Kutsal topraklara gönderilmek üzere kurulan vakıflar aracılığıyla müesseselere ayrılan para ve hediyeler aksatılmadan Osmanlı padişahları tarafından Mahmil-i Hümayuna ulaştırılmaktadır. Bunun adına “Sürre” denilmektedir.
Yozgat’ta vakıf yoluyla kurulmuş ilk müesseselerin zaviyeler olduğu görülmektedir.
Yasin AĞAN
SORGUN DÜŞÜNCE KULÜBÜ
